खाण्याच्या द्राक्षाबाबत चवीच्या गुणाबरोबरच घडाची ठेवण चांगली असावी लागते. निर्यातक्षम द्राक्षामध्ये या सर्व गुणधर्मांबरोबरच जास्त दिवस साठवणूकक्षमता आवश्‍यक असते. साठवणूकक्षमता वाढण्यासाठीच्या उपाययोजनेविषयी माहिती आपण मागील लेखात घेतली होती. त्याचबरोबरीने जागतिक स्पर्धेत टिकून राहण्यासाठी निर्यातक्षम द्राक्षामधील गुणवत्ता आणि दर्जा यांची माहिती आपल्या बागायतदारांना असणे आवश्‍यक आहे.
डॉ. एस. डी. रामटेके, आशिष राजूरकर
द्राक्ष हे भारतातील प्रमुख निर्यातक्षम पीक आहे. असे असले तरीही भारतातून फक्त दीड ते दोन टक्के एवढीच द्राक्ष परदेशात पाठवली जातात. कमी निर्यात होण्याची कारणे अनेक आहेत. अभ्यासाअंती आढळून आलेली प्रमुख कारणे म्हणजेच उच्च दर्जाची निर्यातक्षम गुणवत्ता असलेली द्राक्षे कमी तयार होणे, जागतिकीकरणाने आणि मुक्त व्यापार पद्धतीमुळे निर्माण झालेल्या स्पर्धांमुळे आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठ उपलब्ध न होणे हीदेखील महत्त्वाची कारणे आहेत.
अ) द्राक्षासाठी गुणवत्ता, दर्जा ः
अधिक टिकाऊपणा, देखणे रूप व पाचकता या गोष्टी खाण्याची द्राक्षे निर्यात करण्यासाठी आवश्‍यक आहेत. थॉमसन सीडलेस या जातीकरिता इंग्लंडमध्ये निर्यात करण्यासाठी गुणवत्ता निकष ठरलेले आहेत. हेच निकष युरोपातील इतर देशांसाठी व दक्षिण पूर्व देशासाठीसुद्धा सारखेच आहेत. परंतु इंग्लंडमध्ये 17 ते 19 अंश ब्रिक्‍स असलेली हिरवट पोपटी रंगाची द्राक्षे अधिक मागणीत असतात. तर इतर बाजारपेठांत पिवळसर सोनेरी रंगाची 18 ते 21 अंश ब्रिक्‍स असलेली गोड द्राक्षे मागणीस आहेत.
1) किमान आवश्‍यकता
सर्व प्रकारच्या श्रेणीमध्ये फळे, घड व मण्यांच्या बाबतीत...
i) गुणवत्ता - खाण्याच्यादृष्टीने दर्जेदार द्राक्षे असावीत.
ii) स्वच्छता - स्वच्छ व इतर पदार्थांपासून किंवा धुळीचे कण यापासून मुक्त असावीत.
iii) कीड, रोगमुक्त व त्यांच्या इजांपासून मुक्त असावीत.
v) बाह्य दुर्गंधीयुक्त किंवा खराब चव नसावी.
याशिवाय मण्यांच्या बाबतीत - एकसंधता असावी, सुयोग्य वाढ असावी, सामान्य फुगवण असावी, उन्हाचे चट्टे नसावेत, घड काळजीपूर्वक तोडलेला असावा. घडाची वाढ पूर्ण झालेली असावी व मणी पूर्णतः पक्व झालेले असावेत. घडाची अवस्था अशी असावी, की त्यामुळे घड हाताळणी व वाहतुकीमध्ये चांगले राहावेत. ते ग्राहकांपर्यंत व्यवस्थित पोचले पाहिजेत.
2) वर्गीकरण
निर्यातक्षम द्राक्ष पाठविताना द्राक्ष बागायतदार किंवा निर्यातदार एकच दर्जा लिहिताना दिसून येतात. सर्वजण त्यांची द्राक्ष एक्‍स्ट्रा क्‍लास (सर्वोत्तम) दर्जाची आहेत, अशी नोंद करतात. त्यामुळेच वर्गीकरण हे द्राक्षाच्या प्रतीनुसार द्राक्षाचे पुढीलप्रमाणे तीन भाग पडतात म्हणून प्रत्येक वर्गाची विस्तृत माहिती खालीलप्रमाणे आहे.
i) विशिष्ट वर्ग (द्राक्षाचा सर्वोत्तम दर्जा)
आकार, वाढ, रंग या दृष्टीने घड हे त्याच्या जातीच्या गुणधर्माशी तंतोतंत असतात व त्यात कोणताही दोष नसतो. मणी घट्ट असावेत, घडाशी पक्के बांधलेले व एकसारखे सुटसुटीत असावेत.
आकारमानाच्या दृष्टीने घडाचे वजन 300 ग्रॅम असावे. प्रत विसंगतीमध्ये घडाच्या वजनाच्या पाच टक्‍क्‍यांपर्यंत फरक ग्राह्य धरण्यात येतो.
ii) वर्ग (द्राक्षाचा चांगला दर्जा)
मणी घट्ट व घडाशी मजबूत पकड असलेले असावेत. एकसारखे परंतु विशिष्ट वर्गाप्रमाणे सुटसुटीत असावेत. तसेच खालील काही गुणधर्मांमध्ये थोडे दोष असू शकतात.
आकारात किंचित कमी-जास्तपणा असणे, रंगात थोडे दोष असणे, थोड्या प्रमाणात फक्त सालीवर उन्हाचे चट्टे असणे, तसेच घडाच्या वजनात दहा टक्‍क्‍यांपर्यंत विसंगती ग्राह्य धरण्यात येते.
iii) वर्ग 2
या वर्गामध्ये द्राक्ष खूप चांगल्या दर्जाची नसली तरी किमान आवश्‍यक गुणवत्तेस पात्र ठरतात. घडाचा आकार, वाढ व रंग यामध्ये काही दोष असले तरी संबंधित गुणधर्माशी विसंगत नसतात. मण्यांची बांधणी गरजेप्रमाणे योग्य असते व बऱ्यापैकी सुटसुटीत असतात. घडामध्ये आकारातील दोष, रंगामध्ये दोष, थोड्या प्रमाणात सालीवर उन्हाचे चट्टे, मण्यांवर थोडी इजा इ. दोष दिसून येतात. वर्ग-i प्रमाणेच या वर्गातसुद्धा घडाच्या वजनात दहा टक्‍क्‍यांपर्यंत विसंगती ग्राह्य धरण्यात येते.
3) गुणवत्ता दर्जा मिळवण्यासाठी उपाय
निर्यातक्षम द्राक्षाची जी गुणवत्ता ठरविण्यात आलेली आहे ती गुणवत्ता मिळविण्यासाठी काही मशागतीची कामे तसेच योग्य व्यवस्थापन करणे गरजेचे आहे. त्यात एकसूत्रता नाही म्हणूनच निर्यातक्षम द्राक्ष उत्पादनात वाढ करण्यासाठी अजूनसुद्धा भरपूर वाव आहे.
द्राक्षाच्या प्रतीसाठी जातीपरत्वे घडाचा आकार, घडाची भरण/ घडातील मण्यांची रचना, मण्यांचा व्यास, मण्याच्या रंगातील व आकारातील एकसारखेपणा, मण्यांवर लव असणे किंवा नसणे, मण्यांवरील डाग किंवा त्यावरील उन्हाचे चट्टे या सर्व बाबी उपयोगी ठरतात.
त्याचप्रमाणे रासायनिक पदार्थांमध्ये एकूण विद्राव्य घटक (TSS) आम्लता, तसेच कीटकनाशकांचे अंश यासुद्धा महत्त्वाच्या ठरतात. तसेच मण्यांचा टिकाऊपणा, मण्यांतील गर, देठाची जाडी व घडाचा दांडा, मण्यांची देठासोबत असलेली पकड या गोष्टींसुद्धा साठवणुकीसाठी महत्त्वाच्या आहेत, म्हणूनच गुणवत्ता, दर्जा यावरही अवलंबून असतो.
Ref. Link : http://www.agrowon.com/Agrowon/20120314/5409120724251659631.htm
