चारा पिकांचे सुधारित वाण
पज्वारी - फुले, अमृता, रुचिरा, मालदांडी, एस.एस.जी. 59-3.
पबाजरी - जायंट, बाजरा, राजको बाजरा.
पमका - आफ्रिकन टॉल, मांजरी कम्पोझिट, विजय, गंगा सफेद 2.
पओट - केन्ट, आर.ओ. 19 (फुले हरिता).
पचवळी - श्‍वेता, ईसी 4216, बंदेल लोंबिया, यूपीसी 5286.
पलसूणघास - आर.एल. 88, आनंद 2, आनंद 3, सिरसा 9.
पबरसीम - वरदान, मेस्कावी, जेबी 1.
पसंकरित नेपिअर - फुले जयवंत.
पस्टॉयलो - हॅमटा, आर.एस. 95
पमारवेल : मारवेल 7, मारवेल 8, मारवेल 40
कृषी महाविद्यालय पुणे येथील तज्ज्ञ सोमनाथ माने यांनी दिलेली माहिती : जनावरांना चारा देताना एकदल चाऱ्याबरोबर द्विदल चारा पिका ंचा समावेश करणे फार गरजेचे आहे. वर्षभर हिरवा चारा मिळ विण्यासाठी हंगामानुसार पेरणी करणे गरजेचे आहे; परंतु खरीप हंगामात जास्त चारा पिकांची लागवड करणे गरजेचे आहे. खरीप हंगामात मका, ज्वारी, बाजरी, चवळी, स्टॉयलो, संकरित नेपिअर, मारवेल इत्यादी चारा पिकांची लागवड करावी. रब्बी हंगामात बरसीम, लसूणघास, मका व ओटची लागवड करावी. उन्हाळ्यात मका, ज्वारी, चवळी इत्यादींची लागवड करावी. एका पूर्ण वाढ झालेल्या गाईला 25 किलो एकदल व द्विदल चाऱ्याची व पाच किलो सुक्‍या चाऱ्याची गरज असते. हे लक्षात घेता दुभत्या गाईसाठी दहा गुंठे जमीन आवश्‍यक असते. शेतकऱ्याकडे पाच ते सहा दुभत्या गाई असतात, त्यानुसार 60 गुंठे क्षेत्रावर चारा पिकांची लागवड करणे गरजेचे आहे. एका गाईसाठी वार्षिक चारा पिकाचे नियोजन करायचे असल्यास हिरवा चारा नऊ ते दहा टन व सुका चारा दोन ते अडीच टन आवश्‍यक आहे. त्यानुसार सहा गाईंसाठी 60 गुंठे जमीन आवश्‍यक आहे. त्यातून अंदाजे 55 ते 60 टन हिरवा चारा व 20 ते 25 टन सुका चारा जनावरांना उपलब्ध होऊ शकेल.
कोरड्या चाऱ्यासाठी ज्वारीचा वापर करावा किंवा मारवेल, संकरित ने पिअरसुद्धा योग्य प्रमाणात वाळवून घेऊ शकता. एकदल व द्विदल चारा कुट्टी करून एकत्र करून घ्यावी. संकरित नेपिअर बांधाच्या कडेने लागवड करून जास्त जमीन उपयोगात आणता येते. कोणताही चारा 50 टक्के फुलोऱ्यात असताना कापणी केल्यास जास्त अन्नघटक
पज्वारी - फुले, अमृता, रुचिरा, मालदांडी, एस.एस.जी. 59-3.
पबाजरी - जायंट, बाजरा, राजको बाजरा.
पमका - आफ्रिकन टॉल, मांजरी कम्पोझिट, विजय, गंगा सफेद 2.
पओट - केन्ट, आर.ओ. 19 (फुले हरिता).
पचवळी - श्‍वेता, ईसी 4216, बंदेल लोंबिया, यूपीसी 5286.
पलसूणघास - आर.एल. 88, आनंद 2, आनंद 3, सिरसा 9.
पबरसीम - वरदान, मेस्कावी, जेबी 1.
पसंकरित नेपिअर - फुले जयवंत.
पस्टॉयलो - हॅमटा, आर.एस. 95
पमारवेल : मारवेल 7, मारवेल 8, मारवेल 40
कृषी महाविद्यालय पुणे येथील तज्ज्ञ सोमनाथ माने यांनी दिलेली माहिती : जनावरांना चारा देताना एकदल चाऱ्याबरोबर द्विदल चारा पिका ंचा समावेश करणे फार गरजेचे आहे. वर्षभर हिरवा चारा मिळ विण्यासाठी हंगामानुसार पेरणी करणे गरजेचे आहे; परंतु खरीप हंगामात जास्त चारा पिकांची लागवड करणे गरजेचे आहे. खरीप हंगामात मका, ज्वारी, बाजरी, चवळी, स्टॉयलो, संकरित नेपिअर, मारवेल इत्यादी चारा पिकांची लागवड करावी. रब्बी हंगामात बरसीम, लसूणघास, मका व ओटची लागवड करावी. उन्हाळ्यात मका, ज्वारी, चवळी इत्यादींची लागवड करावी. एका पूर्ण वाढ झालेल्या गाईला 25 किलो एकदल व द्विदल चाऱ्याची व पाच किलो सुक्‍या चाऱ्याची गरज असते. हे लक्षात घेता दुभत्या गाईसाठी दहा गुंठे जमीन आवश्‍यक असते. शेतकऱ्याकडे पाच ते सहा दुभत्या गाई असतात, त्यानुसार 60 गुंठे क्षेत्रावर चारा पिकांची लागवड करणे गरजेचे आहे. एका गाईसाठी वार्षिक चारा पिकाचे नियोजन करायचे असल्यास हिरवा चारा नऊ ते दहा टन व सुका चारा दोन ते अडीच टन आवश्‍यक आहे. त्यानुसार सहा गाईंसाठी 60 गुंठे जमीन आवश्‍यक आहे. त्यातून अंदाजे 55 ते 60 टन हिरवा चारा व 20 ते 25 टन सुका चारा जनावरांना उपलब्ध होऊ शकेल.
कोरड्या चाऱ्यासाठी ज्वारीचा वापर करावा किंवा मारवेल, संकरित ने पिअरसुद्धा योग्य प्रमाणात वाळवून घेऊ शकता. एकदल व द्विदल चारा कुट्टी करून एकत्र करून घ्यावी. संकरित नेपिअर बांधाच्या कडेने लागवड करून जास्त जमीन उपयोगात आणता येते. कोणताही चारा 50 टक्के फुलोऱ्यात असताना कापणी केल्यास जास्त अन्नघटक