Sunday, October 14, 2012

जिवाणूंपासून मिळाले नैसर्गिक तणनाशक


रासायनिक तणनाशकांचा वापर गेल्या काही वर्षांपासून शेतीमध्ये वाढत आहे. ही तणनाशके विघटित होत नसल्याने त्यांचे माती, पर्यायाने पाण्याच्या स्रोतातील प्रमाणही वाढत आहे. मात्र, फ्लोरिडा विद्यापीठातील संशोधकांनी बटाट्यावर येणाऱ्या स्कॅब या रोगासाठी कारणीभूत जिवाणूंपासून नैसर्गिक तणनाशक विकसित केले आहे. ते मातीतील सूक्ष्म जिवांच्या साह्याने चांगल्या रीतीने विघटित होते, त्यामुळे त्याचे अवशेष बाकी राहत नाहीत. या तणनाशकाचा वापर सेंद्रिय आणि पारंपरिक शेतीमध्ये करणे शक्‍य होणार आहे. हे संशोधन "नेचर केमिकल बायोलॉजी'मध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे. 

अमेरिकेमध्ये थॅक्‍स्टोमिन (thaxtomin) हे रसायन तणनाशक म्हणून वापरले जाते. थॅक्‍स्टोमिन हे वनस्पतीच्या पेशीभित्तिकांची अनियमित वाढ करते. हे रसायन अंकुरणाच्या अवस्थेत फवारले असता, त्याचा चांगला परिणाम दिसून येतो. बटाट्यामध्ये स्कॅब या रोगासाठी कारणीभूत असलेल्या स्ट्रेप्टोमायसिस या जिवाणूंमध्ये हे रसायन निसर्गतः आढळते. या जिवाणूंपासून हे रसायन वेगळे करण्याची प्रक्रिया अमेरिकेतील फ्लोरिडा विद्यापीठातील संशोधकांनी तयार केली आहे. हे तणनाशक पूर्णपणे नैसर्गिक असल्याने त्याचा वापर सेंद्रिय शेती, नैसर्गिक शेतीमध्ये करता येणार आहे. या नव्या प्रक्रियेमुळे थॅक्‍स्टोमिनचे व्यावसायिक उत्पादन घेणेही शक्‍य होणार आहे. 

फ्लोरिडा विद्यापीठातील वनस्पती रोगशास्त्र संशोधिका रोजमेरी लॉरिया गेल्या काही वर्षांपासून या विषयावर संशोधन करत आहेत. त्यांनी केलेल्या प्रयोगामध्ये स्ट्रेप्टोमायसिस जिवाणू (Streptomyces) विकरे ही तणनाशक म्हणून वापरणे शक्‍य असल्याचे आढळले आहे. तसेच, या विकरांशिवाय थॅक्‍स्टोमिनचे उत्पादन होऊ शकत नाही. तसेच, या जिवाणूंमुळे थॅक्‍स्टोमिनचे उत्पादन वाढविणे शक्‍य होणार आहे. याबाबत माहिती देताना संशोधिका लॉरिया यांनी सांगितले, की येत्या दोन वर्षांमध्ये अधिक प्रमाणात थॅक्‍स्टोमिन तयार करणाऱ्या या जिवाणूंच्या प्रजाती विकसित करण्याचा प्रयत्न केला जाणार आहे. 

सध्या एकाच प्रयोगशाळेमध्ये जिवाणूंपासून तणनाशकाची निर्मिती केली जात असून, त्याचा वापर सेंद्रिय शेतीमध्ये करण्यात येत आहे. या संशोधनाचे सहलेखक असलेले इव्हान जॉन्सन हे फ्लोरिडा विद्यापीठातील लिंबूवर्गीय फळ संशोधन आणि शिक्षण केंद्रामध्ये कार्यरत आहेत. त्यांनी सांगितले, की कृत्रिमरीत्या विकसित केलेल्या तणनाशकांऐवजी जिवाणूंपासून बनवलेल्या तणनाशकांमध्ये विशिष्ट लक्ष्य क्षमता अधिक आहे. ते तणांचे नियंत्रण करून मातीत मिसळल्यानंतर सहजपणे विघटित होतात.